Алынды: 01.0.2024 Қабылданды: 18.10.2024 Онлайн жарияланды: 30.12.2024
DOI 10.26212/2227-1937.2025.16.93.039
УДК 613.7:371.71
СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНАТЫН ЖӘНЕ СПОРТПЕН АЙНАЛЫСПАЙТЫН ОҚУШЫЛАРДЫҢ АҚЫЛ ОЙ МЕН ДЕНЕ
ҚАБІЛЕТТЕРІН АРТТЫРУДЫ ГИГИЕНАЛЫҚ БАҒАЛАУ НЕГІЗДЕРІ
М.Д.Туйебахов1, ORCID: https://.org/0009-0004-0110-006x
Э.И. Кусайынова2, ORCID: https://.org/0000-0001-6169-9204
А.К.Текманова2, ORCID: https://.org/0000-0002-2347-3359
А.Н. Нұрбақыт2, ORCID: https://.org/0000-0002-4854-6809
Г.М. Аликеева2, ORCID: https://.org/0000-0003-3602-1259
Г.А. Бегимбетова2, ORCID: https://.org/0009-0009-9046-8638
А.Е. Ержанова3, ORCID: https://.org/0000-0003-3602-1259
1«ҚДСЖМ» Қазақстандың медицина университет1,Алматы қ., Қазақстан
2С. Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті, Алматы қ., Қазақстан
3Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан
Кіріспе. Оқу-тәрбие үрдісінің қазіргі жағдайлары оқушылардың психикалық және физикалық көрсеткіштеріне
жоғары талаптар қояды. Оқу жүктемесін күшейту және цифрлық технологияларды кеңінен қолдану жағдайында
денсаулықты нығайту, когнитивтік функцияларды және дене шынықтыруды жақсарту мәселелерінің маңыздылығы
артып келеді. Бұл мақсаттарға жетудің ең қолжетімді және тиімді әдістерінің бірі — жүйелі дене белсенділігі. Жаттығу
тек физикалық денсаулыққа ғана емес, сонымен қатар танымдық қабілеттерге, соның ішінде зейін, есте сақтау және
ойлау жылдамдығына оң әсер етеді. Сонымен қатар, жеткіліксіз физикалық белсенділік және физикалық белсенділік
созылмалы аурулардың дамуының, оқушылардың үлгерімінің төмендеуі мен өмір сүру сапасының нашарлауының
қауіп факторларына айналады. Дегенмен, мектеп оқушыларының психикалық және дене қабілеттеріне тұрақты
спорт түрлерінің әсерін сандық бағалауға қатысты мәселелер әлі де жеткілікті зерттелмеген.
Зерттеудің мақсаты – спортпен шұғылданатын және айналыспайтын мектеп оқушыларының физикалық және
психикалық дамуына әлеуметтік-гигиеналық факторлардың әсерін зерттеу.
Зерттеу әдістері. Зерттеу білім беру ұйымдарында 14-18 жас аралығындағы оқушылардың қатысуымен өткізілді.
Іріктеме екі топты қамтыды: тұрақты спортпен айналысатын оқушылардың (негізгі топ) және отырықшы өмір сүру
салтын ұстанатын оқушылар (бақылау тобы). Қатысушылардың жалпы саны 200 адам, топтар арасында біркелкі
бөлінген. Сауалнамалар, физикалық қабілеттерді тексеру және өмір салтын бағалау сияқты гигиеналық зерттеу
әдістері қолданылды.
Зерттеу нәтижелері бойынша оқушылар арасындағы бақылау тобында айқын көрінетін ұйқының және ашық ауада
болудың жетіспеушілігін байқалды. Физикалық белсенділік пен денсаулықтың ең жақсы көрсеткіштері, физикалық
өнімділік арасындағы тікелей байланыс атап өтілді.
Қорытынды. Дене белсенділігі оқушылардың физикалық және танымдық дамуына оң әсер ететіндігіне куә болдық.
Ұйқының және қозғалыс белсенділігінің жетіспеушілігі оқушылардың денсаулық жағдайын төмендететін негізгі
факторлар болып табылады.
Түйінді сөздер: мектеп оқушылары, денсаулық жағдайы, дене шынықтыру, дене белсенділігі, баланың дамуы,
денсаулықты нығайту, салауатты өмір салты.
